Zidovudine: Cơ chế tác dụng, chỉ định, tác dụng phụ và tương tác thuốc

Zidovudine (AZT), còn được biết đến với tên thương mại Retrovir, là một loại thuốc kháng virus ngược phiên mã (NRTI - Nucleoside Reverse Transcriptase Inhibitor) được sử dụng rộng rãi trong điều trị nhiễm trùng HIV. Thuốc này đã được sử dụng từ những năm 1980 và đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện chất lượng sống và kéo dài tuổi thọ cho người nhiễm HIV. Bài viết này sẽ trình bày chi tiết về Zidovudine dựa trên các nguồn thông tin tin cậy, bao gồm Dược thư Việt Nam và các tài liệu nghiên cứu khoa học.

Cơ chế tác dụng

Zidovudine là một chất tương tự nucleoside của thymidine. Cơ chế tác dụng chính của nó là ức chế enzyme reverse transcriptase (RT) của virus HIV. Enzyme RT là một enzyme quan trọng cần thiết cho quá trình sao chép bộ gen RNA của HIV thành DNA, quá trình này là bước đầu tiên và cần thiết cho sự nhân lên của virus trong tế bào chủ.

Zidovudine được tế bào hấp thu và phosphoryl hóa thành zidovudine triphosphate (ZTP). ZTP cạnh tranh với deoxythymidine triphosphate (dTTP) - một chất nền tự nhiên cần thiết cho quá trình sao chép DNA - để gắn vào enzyme RT. Khi ZTP được tích hợp vào chuỗi DNA đang hình thành, nó sẽ làm ngừng quá trình kéo dài chuỗi DNA, do đó ức chế sự sao chép của bộ gen HIV. Điều này dẫn đến giảm số lượng virus trong cơ thể và làm chậm sự tiến triển của bệnh AIDS.

Chỉ định

Zidovudine được sử dụng trong điều trị nhiễm HIV ở nhiều đối tượng, bao gồm:

• Nhiễm HIV ở người lớn: Zidovudine thường được sử dụng kết hợp với các thuốc kháng virus khác trong liệu pháp kháng retrovirus hoạt động cao (HAART) để đạt hiệu quả điều trị tối ưu.
• Phòng ngừa truyền nhiễm HIV từ mẹ sang con: Zidovudine được sử dụng cho phụ nữ mang thai nhiễm HIV để giảm nguy cơ lây truyền virus sang trẻ sơ sinh. Điều này bao gồm dùng thuốc cho mẹ trong thời gian mang thai, trong khi sinh và cho trẻ sau sinh.
• Điều trị nhiễm HIV ở trẻ em: Zidovudine có thể được sử dụng ở trẻ em nhiễm HIV, nhưng liều lượng cần được điều chỉnh theo cân nặng và độ tuổi.

Tác dụng phụ

Giống như nhiều thuốc khác, Zidovudine có thể gây ra một số tác dụng phụ. Tác dụng phụ thường gặp bao gồm:

Tác dụng phụ nghiêm trọng: Trong một số trường hợp hiếm gặp, Zidovudine có thể gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng, bao gồm:

• Suy tủy xương nặng: Có thể dẫn đến nhiễm trùng nghiêm trọng và xuất huyết.
• Viêm tụy cấp: Cần được điều trị ngay lập tức.
• Acid lactic tăng cao và gan nhiễm mỡ: Là một biến chứng nghiêm trọng có thể đe dọa tính mạng.

Bác sĩ sẽ theo dõi sát sao các tác dụng phụ và điều chỉnh liều lượng hoặc thay đổi thuốc nếu cần thiết. Bệnh nhân cần báo cáo ngay cho bác sĩ nếu gặp bất kỳ tác dụng phụ nào, đặc biệt là các tác dụng phụ nghiêm trọng.

Tương tác thuốc

Zidovudine có thể tương tác với một số thuốc khác. Việc sử dụng đồng thời Zidovudine với các thuốc này có thể làm tăng hoặc giảm hiệu quả của Zidovudine hoặc gây ra các tác dụng phụ không mong muốn. Một số tương tác thuốc quan trọng cần lưu ý bao gồm:

• Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs): Có thể làm tăng nguy cơ thiếu máu.
• Thuốc gây độc cho gan: Có thể làm tăng nguy cơ tổn thương gan.
• Lamivudine: Thường được dùng kết hợp với Zidovudine trong điều trị HIV, nhưng cần theo dõi thận trọng do nguy cơ tăng tác dụng phụ.
• Ribavirin: Có thể làm tăng nguy cơ thiếu máu.

Quan trọng: Bệnh nhân cần thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc, thực phẩm chức năng và thảo dược mà họ đang sử dụng để tránh các tương tác thuốc không mong muốn. Bác sĩ sẽ đánh giá cẩn thận và chỉ định liều lượng phù hợp cũng như theo dõi sát sao để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị.

Thận trọng khi sử dụng

Trước khi sử dụng Zidovudine, bệnh nhân cần thảo luận với bác sĩ về tình trạng sức khỏe của mình, đặc biệt là nếu có tiền sử bệnh gan, thận, hoặc thiếu máu. Phụ nữ đang mang thai hoặc cho con bú cần được tư vấn kỹ lưỡng về lợi ích và nguy cơ của việc sử dụng Zidovudine.

Lưu ý: Thông tin trong bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo và không thay thế lời khuyên của bác sĩ. Bệnh nhân cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào, bao gồm cả Zidovudine. Liều lượng và cách dùng thuốc cần được bác sĩ chỉ định cụ thể tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe của từng người.

Nguồn tham khảo: Dược thư Quốc gia Việt Nam và các bài báo nghiên cứu khoa học về Zidovudine.