Dexamethasone: Cấu trúc, Cơ chế tác dụng, Chỉ định và Tác dụng phụ

Dexamethasone là một loại corticosteroid tổng hợp, có tác dụng chống viêm, ức chế miễn dịch và chống dị ứng mạnh mẽ. Thuộc nhóm glucocorticoid, nó được sử dụng rộng rãi trong y học để điều trị nhiều bệnh lý khác nhau. Bài viết này sẽ trình bày chi tiết về cấu trúc, cơ chế tác dụng, chỉ định, chống chỉ định, tác dụng phụ và tương tác thuốc của Dexamethasone, dựa trên thông tin từ Dược thư Việt Nam và các nguồn tin cậy khác.

Cấu trúc hóa học và Dược động học

Dexamethasone có công thức hóa học là C₂₂H₂₉FO₅. So với các corticosteroid khác, Dexamethasone có cấu trúc hóa học đặc biệt với sự thay thế nhóm fluor ở vị trí 9α, làm tăng đáng kể hoạt tính glucocorticoid của nó trong khi giảm hoạt tính mineralocorticoid. Điều này có nghĩa là nó có tác dụng chống viêm mạnh mẽ nhưng ít gây giữ muối và nước hơn so với cortisol.

Về dược động học, Dexamethasone được hấp thu tốt qua đường uống, tiêm bắp, tiêm tĩnh mạch và tiêm nội khớp. Sinh khả dụng đường uống của nó khá cao. Thuốc được chuyển hóa chủ yếu ở gan và thải trừ qua thận dưới dạng chất chuyển hóa không hoạt động. Thời gian bán thải của Dexamethasone tương đối dài, khoảng 3-5 giờ, do đó tác dụng kéo dài.

Cơ chế tác dụng

Cơ chế tác dụng chính của Dexamethasone là liên kết với thụ thể glucocorticoid (GR) trong tế bào. Sau khi liên kết, phức hợp Dexamethasone-GR đi vào nhân tế bào và điều hòa biểu hiện gen, dẫn đến sự thay đổi trong sản xuất protein. Điều này ảnh hưởng đến nhiều quá trình sinh học, bao gồm:

• Chống viêm: Dexamethasone ức chế sự giải phóng các chất trung gian gây viêm như prostaglandin, leukotriene và cytokine.
• Ức chế miễn dịch: Dexamethasone làm giảm số lượng và hoạt động của tế bào miễn dịch như lympho bào T và B, giảm sản xuất kháng thể.
• Chống dị ứng: Dexamethasone ức chế giải phóng histamine và các chất trung gian dị ứng khác.
• Điều chỉnh chuyển hóa: Dexamethasone ảnh hưởng đến chuyển hóa glucose, protein và lipid, có thể gây tăng đường huyết, giảm tổng hợp protein và tăng phân giải mỡ.

Chỉ định

Dexamethasone được sử dụng để điều trị nhiều bệnh lý khác nhau, bao gồm:

• Bệnh lý viêm: Viêm khớp dạng thấp, viêm đa khớp cấp, viêm gân, viêm bao hoạt dịch, viêm cơ.
• Bệnh lý dị ứng: Hen suyễn nặng, phản vệ nặng, viêm da dị ứng.
• Bệnh lý tự miễn: Lupus ban đỏ hệ thống, viêm cầu thận.
• Bệnh lý mắt: Viêm màng bồ đào, phù hoàng điểm.
• Ung thư: Một số loại ung thư máu, ung thư não, dùng phối hợp với hóa trị.
• Sốc phản vệ: Là thuốc cứu sống trong trường hợp sốc phản vệ nặng.
• Tăng Canxi máu trong bệnh ung thư: Ức chế sự giải phóng canxi từ xương.

Chống chỉ định

Dexamethasone không được sử dụng trong các trường hợp sau:

• Mẫn cảm với Dexamethasone hoặc bất kỳ thành phần nào khác của thuốc.
• Nhiễm trùng toàn thân không được kiểm soát. Dexamethasone có thể làm giảm khả năng miễn dịch và làm trầm trọng thêm nhiễm trùng.
• Loét dạ dày tá tràng đang hoạt động.
• Tiểu đường không kiểm soát được.
• Glaucôm góc hẹp.
• Thận trọng khi sử dụng ở bệnh nhân đang mang thai hoặc cho con bú.

Tác dụng phụ

Dexamethasone có thể gây ra nhiều tác dụng phụ, tùy thuộc vào liều lượng, thời gian sử dụng và tình trạng bệnh nhân. Một số tác dụng phụ thường gặp bao gồm:

Lưu ý: Đây không phải là danh sách đầy đủ các tác dụng phụ có thể xảy ra. Bệnh nhân nên tham khảo ý kiến bác sĩ nếu có bất kỳ tác dụng phụ nào đáng lo ngại.

Tương tác thuốc

Dexamethasone có thể tương tác với nhiều thuốc khác. Việc sử dụng đồng thời Dexamethasone với các thuốc sau đây cần được thận trọng:

• Thuốc chống đông máu: Tăng nguy cơ chảy máu.
• Thuốc lợi tiểu: Giảm hiệu quả của thuốc lợi tiểu.
• Thuốc hạ đường huyết: Tăng nguy cơ hạ đường huyết.
• Thuốc ức chế men chuyển: Tăng nguy cơ tăng kali máu.
• Rifampicin: Giảm tác dụng của Dexamethasone.

Cần báo cho bác sĩ hoặc dược sĩ biết về tất cả các loại thuốc, vitamin và thực phẩm chức năng mà bạn đang sử dụng trước khi bắt đầu dùng Dexamethasone.

Kết luận: Dexamethasone là một loại thuốc mạnh mẽ với nhiều ứng dụng trong lâm sàng. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cần được chỉ định bởi bác sĩ có chuyên môn để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị. Bệnh nhân cần tuân thủ đúng hướng dẫn của bác sĩ và báo cáo ngay lập tức bất kỳ tác dụng phụ nào xuất hiện trong quá trình điều trị.