Primaquin: Cơ chế tác dụng, chỉ định, chống chỉ định và tác dụng phụ

Primaquin là một loại thuốc chống sốt rét được sử dụng để điều trị và phòng ngừa một số loại sốt rét, đặc biệt là sốt rét do Plasmodium vivax và Plasmodium ovale gây ra. Thuốc này khác biệt so với các thuốc chống sốt rét khác ở chỗ nó chủ yếu tác động lên các dạng bào nang (hypnozoites) của ký sinh trùng sốt rét, tồn tại trong gan và có thể gây tái phát bệnh sau khi điều trị khỏi giai đoạn cấp tính. Dược thư Việt Nam và các tài liệu y khoa đáng tin cậy khác cung cấp thông tin chi tiết về thuốc này, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cơ chế tác dụng, chỉ định, chống chỉ định và các tác dụng phụ tiềm ẩn.

Cơ chế tác dụng của Primaquin

Primaquin thuộc nhóm thuốc 8-aminoquinolin. Cơ chế chính của Primaquin là ức chế quá trình oxy hóa khử của ký sinh trùng sốt rét thông qua việc ức chế enzym cytochrom b reductase của Plasmodium. Điều này dẫn đến sự tích tụ các gốc tự do gây độc tế bào, làm chết ký sinh trùng. Đặc biệt quan trọng là khả năng của Primaquin trong việc tiêu diệt các dạng bào nang (hypnozoites) trong gan, giúp ngăn ngừa tái phát bệnh. Các nghiên cứu cho thấy thuốc này có tác dụng diệt cả các dạng máu và gan của ký sinh trùng Plasmodium vivax và Plasmodium ovale, nhưng ít hiệu quả hơn đối với Plasmodium falciparum và Plasmodium malariae.

Cần lưu ý rằng, cơ chế chính xác của tác dụng diệt hypnozoites của Primaquin vẫn chưa được hiểu hoàn toàn. Tuy nhiên, sự hiện diện của các gốc tự do trong tế bào gan bị nhiễm ký sinh trùng được cho là đóng vai trò quan trọng trong việc tiêu diệt hypnozoites.

Chỉ định của Primaquin

Primaquin được chỉ định trong các trường hợp sau:

• Điều trị sốt rét do Plasmodium vivax và Plasmodium ovale: Primaquin được sử dụng kết hợp với các thuốc diệt ký sinh trùng máu (như chloroquin hoặc mefloquin) để diệt cả các dạng máu và dạng bào nang của ký sinh trùng, nhằm ngăn ngừa tái phát bệnh.
• Phòng ngừa tái phát sốt rét do Plasmodium vivax và Plasmodium ovale: Sau khi điều trị khỏi giai đoạn cấp tính của bệnh, Primaquin được dùng để diệt các bào nang trong gan, giảm nguy cơ tái phát.
• Điều trị nhiễm trùng Plasmodium falciparum kháng chloroquin (trong một số trường hợp đặc biệt): Trong trường hợp không có các lựa chọn điều trị khác hiệu quả, Primaquin có thể được sử dụng kết hợp với các thuốc khác để điều trị nhiễm trùng Plasmodium falciparum kháng chloroquin. Tuy nhiên, đây không phải là chỉ định chính của Primaquin.

Chống chỉ định của Primaquin

Primaquin chống chỉ định tuyệt đối trong các trường hợp sau:

• Suy giảm chức năng gan nặng: Primaquin được chuyển hóa chủ yếu ở gan, do đó, suy gan nặng có thể làm tăng nguy cơ độc tính.
• Thiếu hụt G6PD (Glucose-6-phosphate dehydrogenase): Thiếu hụt G6PD là một rối loạn di truyền có thể gây ra thiếu máu tan huyết nặng khi sử dụng Primaquin. Việc kiểm tra thiếu hụt G6PD là cần thiết trước khi sử dụng thuốc này.
• Mẫn cảm với Primaquin hoặc bất kỳ thành phần nào khác của thuốc: Người bệnh có tiền sử dị ứng với Primaquin không nên sử dụng thuốc này.
• Mang thai và cho con bú: Sử dụng Primaquin trong thai kỳ và cho con bú chỉ được cân nhắc khi lợi ích vượt trội so với nguy cơ.

Tác dụng phụ của Primaquin

Primaquin có thể gây ra một số tác dụng phụ, bao gồm:

Thiếu máu tan huyết là tác dụng phụ nghiêm trọng nhất của Primaquin, đặc biệt ở những người thiếu hụt G6PD. Triệu chứng thiếu máu tan huyết có thể bao gồm vàng da, vàng mắt, mệt mỏi, khó thở và tiểu nước đỏ. Nếu xuất hiện bất kỳ triệu chứng nào trong số này, cần ngưng sử dụng thuốc ngay lập tức và liên hệ với bác sĩ.

Tương tác thuốc

Primaquin có thể tương tác với một số thuốc khác, do đó cần thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc, thực phẩm chức năng và thảo dược đang sử dụng. Một số tương tác thuốc quan trọng cần lưu ý bao gồm tương tác với các thuốc gây độc gan và các thuốc ức chế hoặc cảm ứng enzyme gan.

Liều lượng và cách dùng

Liều lượng và cách dùng Primaquin phụ thuộc vào chỉ định, tình trạng sức khỏe của bệnh nhân và độ tuổi. Liều lượng và thời gian điều trị cần được bác sĩ chỉ định cụ thể. Tuyệt đối không tự ý sử dụng thuốc mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ hoặc dược sĩ.

Lưu ý: Thông tin trong bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo và không thay thế lời khuyên của bác sĩ. Trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ để được tư vấn và chỉ định liều lượng phù hợp.