Azathioprin: Cơ chế tác dụng, chỉ định, tác dụng phụ và tương tác thuốc

Azathioprin là một thuốc ức chế miễn dịch được sử dụng rộng rãi trong điều trị nhiều bệnh lý tự miễn và sau ghép tạng. Thuốc này có tác dụng ức chế sự sinh sản của tế bào lympho, giúp giảm bớt phản ứng viêm và đáp ứng miễn dịch quá mức của cơ thể. Bài viết này sẽ tổng hợp thông tin về Azathioprin dựa trên Dược thư Việt Nam và các nguồn thông tin y tế đáng tin cậy khác, bao gồm cơ chế tác dụng, chỉ định, tác dụng phụ, tương tác thuốc và những lưu ý khi sử dụng.

Cơ chế tác dụng

Azathioprin là một chất chuyển hóa tiền thuốc (prodrug) của 6-mercaptopurin (6-MP). Sau khi được hấp thu, Azathioprin được chuyển hóa thành 6-MP trong gan. 6-MP là chất hoạt động chính, tác động lên nhiều khía cạnh của hệ miễn dịch. Cơ chế chính của 6-MP là ức chế tổng hợp acid nucleic trong tế bào lympho, đặc biệt là tế bào T và tế bào B. Điều này dẫn đến giảm sự sinh sản và hoạt động của các tế bào miễn dịch, làm giảm phản ứng viêm và ức chế sự thải ghép.

Cụ thể hơn, 6-MP tác động thông qua các con đường sau:

• Ức chế tổng hợp de novo purin: 6-MP cạnh tranh với các tiền chất purin trong quá trình tổng hợp acid nucleic, dẫn đến thiếu hụt các nucleotide cần thiết cho sự sinh sản tế bào.
• Ức chế hoạt động của các enzyme quan trọng trong quá trình tổng hợp DNA và RNA.
• Gây độc tế bào lympho bằng cách tích tụ các chất chuyển hóa độc hại.

Việc ức chế sự sinh sản và hoạt động của tế bào lympho giúp giảm viêm, giảm sản xuất kháng thể và giảm sự tấn công của hệ miễn dịch vào các mô tự thân hoặc mô ghép.

Chỉ định

Azathioprin được chỉ định trong điều trị nhiều bệnh lý, bao gồm:

• Bệnh lý tự miễn: Viêm khớp dạng thấp, bệnh Crohn, viêm loét đại tràng, lupus ban đỏ hệ thống.
• Phòng ngừa thải ghép: Sau ghép tạng (thận, gan, tim, phổi, tủy xương) để giảm nguy cơ thải ghép cấp tính và mãn tính.
• Một số bệnh lý khác: Viêm cầu thận, bệnh lý máu tự miễn.

Việc sử dụng Azathioprin cần được chỉ định bởi bác sĩ chuyên khoa, dựa trên tình trạng bệnh cụ thể của từng bệnh nhân. Liều lượng và thời gian điều trị sẽ được tùy chỉnh theo đáp ứng của bệnh nhân và các tác dụng phụ.

Tác dụng phụ

Azathioprin có thể gây ra nhiều tác dụng phụ, từ nhẹ đến nặng. Một số tác dụng phụ thường gặp bao gồm:

Tác dụng phụ nghiêm trọng: Trong một số trường hợp hiếm gặp, Azathioprin có thể gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng như ung thư (ví dụ: ung thư da, lymphoma), vô sinh, nhiễm trùng nghiêm trọng.

Cần báo cáo cho bác sĩ ngay lập tức nếu gặp các tác dụng phụ nghiêm trọng.

Tương tác thuốc

Azathioprin có thể tương tác với nhiều thuốc khác, làm tăng hoặc giảm tác dụng của thuốc hoặc gây ra các tác dụng phụ không mong muốn. Một số tương tác thuốc quan trọng bao gồm:

• Allopurinol: Allopurinol ức chế quá trình chuyển hóa của 6-MP, dẫn đến tăng nồng độ 6-MP trong máu và tăng nguy cơ độc tính.
• Thuốc ức chế men xanthin oxidase khác: Tương tự như allopurinol, các thuốc này cũng có thể làm tăng nồng độ 6-MP trong máu.
• Thuốc chống đông máu: Azathioprin có thể làm tăng nguy cơ chảy máu khi sử dụng cùng với thuốc chống đông máu.
• Vaccine sống: Azathioprin làm suy giảm hệ miễn dịch, nên không nên sử dụng vaccine sống trong thời gian điều trị.

Báo cáo với bác sĩ về tất cả các thuốc bạn đang sử dụng, bao gồm thuốc kê đơn, thuốc không kê đơn và thực phẩm chức năng, trước khi bắt đầu điều trị bằng Azathioprin.

Lưu ý khi sử dụng

Trước khi sử dụng Azathioprin, bạn cần thông báo cho bác sĩ nếu bạn:

• Đang mang thai hoặc đang cho con bú.
• Có tiền sử dị ứng với Azathioprin hoặc bất kỳ thành phần nào của thuốc.
• Có tiền sử bệnh gan hoặc thận.
• Đang sử dụng các thuốc khác.

Trong quá trình sử dụng Azathioprin:

• Thực hiện theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ về liều lượng và thời gian điều trị.
• Thường xuyên kiểm tra máu để theo dõi chức năng gan, thận và số lượng tế bào máu.
• Tránh tiếp xúc với người bị nhiễm trùng.
• Thông báo cho bác sĩ ngay lập tức nếu bạn gặp bất kỳ tác dụng phụ nào.

Azathioprin là một thuốc mạnh có nhiều tác dụng phụ tiềm tàng. Việc sử dụng thuốc này cần được thực hiện dưới sự giám sát chặt chẽ của bác sĩ chuyên khoa. Không tự ý sử dụng hoặc ngừng sử dụng thuốc mà không có sự chỉ định của bác sĩ.

Thông tin trong bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo và không thay thế lời khuyên của bác sĩ. Luôn tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào.