Diplococcus pneumoniae: Vi khuẩn gây bệnh viêm phổi và nhiều bệnh lý khác

Streptococcus pneumoniae, trước đây được biết đến với tên gọi Diplococcus pneumoniae, là một vi khuẩn Gram dương, hình cầu, thường xếp thành từng đôi (diplococci), gây ra nhiều bệnh nhiễm trùng ở người, từ nhiễm trùng tai giữa nhẹ đến viêm màng não và viêm phổi đe dọa tính mạng. Vi khuẩn này là nguyên nhân hàng đầu gây viêm phổi mắc phải trong cộng đồng (CAP) trên toàn thế giới, và cũng đóng góp đáng kể vào gánh nặng bệnh tật toàn cầu.

Đặc điểm sinh học và cấu trúc

S. pneumoniae là vi khuẩn kỵ khí tùy nghi, ưa môi trường ẩm ướt và có khả năng phát triển trong nhiều điều kiện khác nhau. Tuy nhiên, chúng phát triển tốt nhất ở nhiệt độ 37°C và môi trường giàu CO₂. Cấu trúc tế bào của vi khuẩn này bao gồm:

• Vách tế bào peptidoglycan: Cấu trúc này tạo nên hình dạng đặc trưng của vi khuẩn và đóng vai trò quan trọng trong sự sinh tồn và gây bệnh.
• Acid teichoic: Các phân tử này nằm trên bề mặt tế bào và đóng vai trò trong sự bám dính vào tế bào chủ.
• Capsule polysaccharide: Đây là yếu tố độc lực chính của S. pneumoniae. Capsule giúp vi khuẩn tránh được sự thực bào của hệ thống miễn dịch, tăng khả năng gây bệnh và xác định huyết thanh kiểu của vi khuẩn (có hơn 90 huyết thanh kiểu khác nhau).
• Protein bề mặt: Một số protein bề mặt đóng vai trò trong sự bám dính, xâm nhập tế bào và tương tác với hệ miễn dịch.
• Enzim: Vi khuẩn sản sinh nhiều loại enzim, chẳng hạn như neuraminidase, giúp chúng xâm nhập vào các mô và gây bệnh.

Yếu tố độc lực

Khả năng gây bệnh của S. pneumoniae phụ thuộc vào nhiều yếu tố độc lực, bao gồm:

Bệnh lý do S. pneumoniae gây ra

S. pneumoniae là nguyên nhân gây ra nhiều bệnh lý khác nhau, trong đó phổ biến nhất là:

• Viêm phổi: Đây là bệnh lý nghiêm trọng nhất do S. pneumoniae gây ra, đặc biệt là ở người già, trẻ em và người có hệ miễn dịch suy yếu. Triệu chứng bao gồm sốt cao, ho, khó thở, đau ngực.
• Viêm màng não: Đây là một bệnh lý rất nguy hiểm, có thể gây tử vong hoặc để lại di chứng thần kinh vĩnh viễn. Triệu chứng bao gồm đau đầu dữ dội, sốt cao, cứng cổ, buồn nôn, nôn.
• Viêm tai giữa (viêm trung tai): Thường gặp ở trẻ em, gây đau tai, sốt, khó nghe.
• Viêm xoang: Gây đau nhức vùng xoang, chảy mũi.
• Viêm phế quản: Gây ho, khó thở.
• Viêm phúc mạc: Hiếm gặp hơn, nhưng rất nguy hiểm, cần điều trị tích cực.
• Nhiễm trùng huyết: Là một tình trạng nhiễm trùng toàn thân nghiêm trọng, có thể gây sốc nhiễm khuẩn và tử vong.

Chẩn đoán và điều trị

Chẩn đoán S. pneumoniae thường dựa trên các xét nghiệm vi sinh vật học, bao gồm:

• Nuôi cấy: Lấy mẫu dịch tiết từ đường hô hấp, máu hoặc dịch não tủy để nuôi cấy vi khuẩn.
• Xét nghiệm kháng nguyên: Phát hiện kháng nguyên của S. pneumoniae trong máu, nước tiểu hoặc dịch não tủy.
• PCR: Phát hiện ADN của S. pneumoniae trong mẫu bệnh phẩm.

Điều trị S. pneumoniae chủ yếu bằng kháng sinh, tùy thuộc vào vị trí nhiễm trùng và độ nhạy cảm của vi khuẩn với kháng sinh. Các kháng sinh thường được sử dụng bao gồm penicillin, cephalosporin, macrolide và fluoroquinolone. Tuy nhiên, sự kháng kháng sinh ngày càng gia tăng là một thách thức lớn trong điều trị bệnh do S. pneumoniae gây ra. Việc sử dụng kháng sinh cần được chỉ định bởi bác sĩ và tuân thủ đúng phác đồ điều trị.

Phòng ngừa

Tiêm phòng vắc xin: Hiện nay có hai loại vắc xin phòng ngừa nhiễm trùng S. pneumoniae: vắc xin polysaccharide (PPSV23) và vắc xin liên hợp (PCV13). Vắc xin PCV13 được khuyến cáo cho trẻ em và người lớn có nguy cơ cao, trong khi PPSV23 được khuyến cáo cho người lớn tuổi và người có nguy cơ cao. Vắc xin giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh nặng do S. pneumoniae gây ra.

Các biện pháp khác: Giữ gìn vệ sinh cá nhân, hạn chế tiếp xúc với người bệnh, rửa tay thường xuyên, tăng cường sức đề kháng cơ thể cũng góp phần làm giảm nguy cơ nhiễm trùng S. pneumoniae.

Kết luận: Streptococcus pneumoniae là một vi khuẩn gây bệnh nguy hiểm, cần được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc tiêm phòng vắc xin là biện pháp quan trọng nhất để phòng ngừa các bệnh do vi khuẩn này gây ra. Sự hiểu biết về đặc điểm sinh học, yếu tố độc lực và cơ chế gây bệnh của S. pneumoniae là cần thiết để phát triển các chiến lược phòng ngừa và điều trị hiệu quả hơn trong tương lai.